COVID-19 Testi Çalışacak Laboratuvarlar Nelere Dikkat Etmelidir

Sağlık Bakanlığı tarafından yetki verilmiş olan laboratuvarların COVİD-19 testleri için örnek alırken, daha güvenli bir ortamın sağlanabilmesi adına, almaları gereken bazı önlemler vardır. Bu köşemizde, sağlık çalışanlarının güvenliği için alınması gereken önlemleri inceleyeceğiz.

İyi Mikrobiyolojik Uygulama ve Prosedürleri

Uygulama

Yiyecek, içecek ya da mont ve çanta gibi laboratuvar çalışanlarının eşyaları laboratuvarın içine alınmamalıdır. Ayrıca, yemek yeme, sigara içme, içecek içme ve/veya kozmetik kullanımı gibi eylemler laboratuvar dışında gerçekleştirilmelidir..
Eldivenli ya da eldivensiz, laboratuvar içindeyken kesinlikle kalem, kurşun kalem ya da sakız gibi malzemeler ağzınıza alınmamalıdır.
Herhangi bir biyolojik materyale dokunduktan sonra, laboratuvardan ayrılmadan önce ve her temas sonrasında, tercihen ılık su ve sabun ile eller iyice yıkanmalıdır.
Açık alevler ve ısı kaynakları asla yanıcı maddelerin yanına yerleştirilmemelidir ve kesinlikle gözetimsiz bırakılmamalıdır.
Laboratuvara girmeden önce, ciltte bulunan herhangi bir kesinin ya da hasarın bulunduğu bölge kapatılmalıdır.
Laboratuvara girmeden önce, personel koruyucu ekipmanların, laboratuvar ekipmanlarının, reaktiflerin ve dezenfektanların tedarikinin, laboratuvar çalışmaları için yeterli ve uygun olup olmadığı kontrol edilmelidir.
Laboratuvar malzemelerinin, laboratuvar çalışanlarının takılmasını önlemek adına, düşme ve kazaya ihtimalini azaltacak şekilde, saklama talimatlarına uygun ve güvenli bir şekilde saklandığından emin olunmalıdır.
Tüm biyolojik ajanlar, kimyasallar ve radyoaktif materyaller talimatlara uygun bir şekilde etiketlenmelidir.
Özellikle laboratuvar dışına çıkarılma ihtimali olan yazılı dokümanların plastik koruyucular ya da benzeri bariyerler ile kontaminasyondan korunması sağlanmalı.
Laboratuvar çalışanlarının yorgunken çalışmamasına özen gösterilmelidir.
Çalışma alanının düzenli ve temiz olmasına özen gösterilmelidir.
Laboratuvar çalışanlarının dikkatini dağıtabilecek; ekipman ya da tesis alarmlarının duyulmasını önleyebilecek kulaklık kullanımı yasaklanmalı.
Eldiven kullanımını zorlaştırabilecek ve eldivenlerin yırtılmasına neden olabilecek, kolayca kontamine olabilen ya da enfeksiyon için bir taşıyıcı nesne olabilecek mücevherler uygun şekilde örtülmeli, temizlenmeli ya da tamamen çıkartılmalıdır.
Rutin laboratuvar işlemleri sırasında kullanılmayacak ise, mobil elektronik cihazları (örneğin, cep telefonları, dizüstü bilgisayarlar, tabletler, kameralar, flash sürücüler, bellek çubukları ve/veya DNA/RNA dizilemesi için kullanılan materyaller dahil olmak üzere diğer taşınabilir cihazlar) kullanılmamalıdır.

Teknik Prosedürler

Biyolojik ajanların solunmamasına dikkat edin. Numuneler üzerinde çalışırken, aerosol ve damlacıkların oluşmaması için iyi laboratuvar teknikleri kullanın.
Biyolojik ajanların yutulmamasına, cilt ve gözle temas etmemesine özen gösterin.
Numuneleri ile çalışırken her zaman tek kullanımlık eldivenlerin giyilmesine özen gösterin.
Eldiven ile yüze dokunulmamasına özen gösterin.
Sıçramalardan kaçınmak için; ağzı, gözleri ve yüzü koruyucu malzemeler ile kapatın.
Mümkün olduğunca, cam malzeme yerine plastik malzeme kullanın.
Makas kullanılması gereken işlerde, sivri uçlu makas yerine kör ya da yuvarlak uçlu makas kullanılmalıdır.
Yaralanmaları engellemek ve biyolojik ajanların vücuda girmesini önlemek adına tüm kesiciler materyaller, şırınga ve iğneler dikkatli kullanılmalıdır.
Ampulleri güvenli bir şekilde kullanmak için ampul açıcılar kullanın.
Her türlü kesici malzemeleri, ağzı sızdırmayacak şekilde kapalı olan delinmez veya delinmeye dirençli kaplara saklayın.
Biyolojik ajanların dağılmasının önüne geçilmesi için:

Özel atık kaplarına atmadan önce, numuneleri ve kültürleri ayırın;
Tüpleri dezenfektan ile ıslatılmış ped/gazlı bezle açmaya özen gösterin;
Çalışma sonrasında ve herhangi bir malzemenin dökülmesi durumunda çalışma yüzeylerini uygun bir dezenfektan yardımıyla dekontamine edin;
Dezenfektanın, ilgili bulaşıcı atık materyale karşı etkili olduğundan ve yeterli bir süre bulaşıcı atık materyal ile temas ettiğinden emin olun.

Personel Yeterliliği ve Eğitimi

Genel Alıştırma ve Farkındalık Eğitimi

Eğitim içeriğinde, genel olarak uygulama kuralları, laboratuvarın yerleşimi, yerel kılavuzlar, güvenlik kılavuzları, yasal gereklilikler, risk değerlendirmeleri ve acil müdahale prosedürleri bulunmalıdır.

Yapılan İşe Özel Eğitim

Eğitim programı yapılan işe bağlı olarak değişiklik gösterebilir.
Bununla birlikte, tüm laboratuvar çalışanlarına biyolojik ajanların kullanımıyla ilgili “İyi Mikrobiyolojik Uygulamalar Ve Prosedürler (GMPP)” konusunda eğitim verilmelidir.
Mutlaka yetkinlik ve yeterlilik değerlendirmesi yapılmalıdır. Personel tek başına çalışmaya başlamadan önce doğrulanmalıdır. Bunlar dışında, düzenli olarak değerlendirme ve eğitimi yenileme çalışmaları yapılmalıdır.
Yeni prosedürler ya da benzeri bilgiler güncellenmeli ve ilgili laboratuvar çalışanına iletilmelidir.

Güvenlik ve Emniyet Eğitimi

Tüm çalışanlar laboratuvarda bulunan tehlikeler ve bunlarla bağlı olarak gelişebilecek risklerle ilgili bilgilendirilmeli; güvenli çalışma prosedürleri, emniyet tedbirleri, acil durumlara hazırlık ve müdahale süreçleri ile ilgili eğitilmelidir.

Tesis Tasarımı

Laboratuvarlara uygun erişim kısıtlaması, geniş bir çalışma alanı ve belirlenmiş bir el yıkama lavabosu bulunmalıdır.
Giriş kapılarının etiketleri uygun olarak yerleştirilmeli. Laboratuvar duvarları, zemini ve mobilyaları; pürüzsüz, temizlenmesi kolay, sıvı geçirmeyen ve laboratuvarda kullanılan kimyasallara ve dezenfektanlara dayanıklı olmalıdır.
Laboratuvar havalandırma sistemleri, güvenli çalışma ortamını tehlikeye atmayacak biçimde tasarlanmalıdır.
Ortamda oluşabilecek hava akış hızları ve yönleri dikkate alınmalı, türbülanslı hava akışlarından uzak durulmalı.
Laboratuvar alanı ve tesisi; kimyasallar, çözücüler gibi tehlike içeren maddelerin güvenli kullanımına aynı zamanda da depolanmasına uygun olmalıdır.
Yeme-içme alanları laboratuvar dışında olmalıdır.
İlk yardım ekipmanları kolaylıkla ulaşılabilecek bir yerde olmalıdır.
Atıkların dekontaminasyonu için kullanılacak olan dezenfektanlar ve otoklavlar gibi araçlar laboratuvarın yakınında bulundurulmalıdır.
Laboratuvar tasarımında atık yönetimine özen gösterilmelidir.
Risk değerlendirmesine göre oluşturulan güvenlik sistemleri; yangın, elektriksel ve acil durumlar için acil müdahale tesislerini kapsamalıdır.
Güvenli çıkışın sağlanması için yeterli bir elektrik kaynağı ve aydınlatma bulundurulmalıdır.
Laboratuvar tasarlanırken acil durumlar, bulunduğu bölgenin coğrafi ve meteorolojik şartları dikkate alınmalıdır.

Numune Kabul ve Saklama

Numune laboratuvara kabul edilirken numuneyle ilgili yeterli bilgilerin var olması gerekir. Numunenin nerede, ne zaman alındığı ve numuneye hangi prosedürlerin uygulanacağı gibi bilgiler numuneyle birlikte olmalıdır.
Numune kaplarının açılması sırasında biyogüvenlik kabininin kullanımı dikkate alınmalıdır.
Numuneleri kabından çıkaran laboratuvar çalışanları tehlikeler ile ilgili eğitilmelidir. Daha önce belirtilen GMPP’ye göre gerekli önlemlerin nasıl alınacağı, dökülmelere karşı ne yapacağı, kırık veya sızdıran kaplara ve herhangi bir yere bulaşma durumunda dezenfektanların nasıl kullanılacağı konularında eğitim verilmelidir.
Numuneler dayanıklılığı, bütünlüğü ve hacmi yeterli olan kaplarda saklanmalıdır.
Numune kapları, gerekli depolama şartları için uygun bir malzemeden oluşturulmuş, kapakları kapatıldığında sızdırmaz özellikte, olabildiğince plastikten yapılmış, dışında biyolojik materyal bulundurmayan ve içindeki numunenin tanımlanmasını kolaylaştırmak adına doğru etiketlenmiş, işaretlenmiş ve kaydedilmiş olmalıdır.

Dekontaminasyon ve Atık Yönetimi

Laboratuvar işlemleri esnasında biyolojik ajanlar tarafından kontamine olan, kontamine olabilecek potansiyele sahip yüzeyler ve malzemeler enfeksiyon riskini azaltmak için doğru bir şekilde dezenfekte edilmelidir.
Dekontaminasyon işleminin laboratuvar alanında yapılamaması durumunda, kontamine atık, dekontaminasyon kapasitesine olan başka bir laboratuvara transferi için sızdırmayacak bir şekilde ambalajlanmalıdır.

Kişisel Koruyucu Ekipman

Kişisel kıyafetleri biyolojik ajanlardan korumak için laboratuvar içerisinde koruyucu önlükler kullanılmalıdır. Koruyucu önlükler uzun kollu, elastik ve sıkı manşetli olmalıdır. Koruyucu önlükler kapalı olarak giyilmeli ve kollar kesinlikle katlanmamalıdır.
Önlük dizleri kapatacak şekilde olmalıdır, ancak zemine değecek uzunlukta olmamalıdır.
Laboratuvar önlükleri tesis içerisinde belirlenmiş alanlarda giyilmelidir. Kullanılmadığı zamanlarda uygun bir şekilde saklanmalıdır. Ancak diğer laboratuvar önlüklerinin üzerine, kişisel eşyaların bulunduğu dolaplara ya da askılara asılmamalıdır.
Laboratuvar içerisinde tüm işlemler sırasında uygun tek kullanımlık eldivenler kullanılmalıdır.
Dezenfektanlara maruz kalma, eldivenin bütünlüğünü bozacak ve korunmasını azaltacaktır. Bu nedenle dezenfekte edilmemeli ve tekrar kullanılmamalıdır. Eldivenleri giymeden önce bütünlüğü mutlaka kontrol edilmelidir.
Gözleri ve yüzü; sıçramalara ve yapay ultraviyole radyasyonuna karşı korumak için koruyucu gözlük, yüz siperleri ya da diğer koruyucu cihazlar kullanılmalıdır. Göz koruması tekrar kullanılabilir, fakat her kullanımdan sonra mutlaka düzenli olarak, uygun bir dezenfektan ile dekontamine edilmelidir.
Ayakkabılar kaymaları ve tökezlemeyi en aza indirebilen, düşen nesnelerden ve biyolojik ajanlardan koruyabilecek bir tasarıma sahip olmalıdır.

Laboratuvar Ekipmanı

Laboratuvar ekipmanları, GMPP’ uygun olarak kullanıldığında; biyolojik ajanları taşırken ya da çalışırken, biyolojik ajanlara maruz kalma olasılığı en aza indirilecektir.
Laboratuvar yönetimi, risk faktörlerinin etkili bir şekilde azalmasını sağlayacak yeterli alan sağlamalıdır.
Tesisin tasarım ve güvenlik özellikleri dahil olmak üzere, ekipmanın çalışması ve bakımı için mutlaka bir bütçe ayrılmalıdır.
Ekipmanları çalıştıran ya da bakımlarını yapan tüm personel uygun şekilde eğitilmelidir.

Sağlık Bakanlığı tarafından yetki verilmiş olan laboratuvarların COVİD-19 testleri için örnek alırken, daha güvenli bir ortamın sağlanabilmesi adına, almaları gereken